گچکاری عبارت است از پوشاندن سطح دیوارها و سقف با استفاده از ملات گچ و ملات خاک گچ به منظور ایجاد سطحی صاف جهت اجرای نقاشی و غیره.
۱-۱-۲. اجزاء:
از سطح گچکاری شده به عنوان سطح نهایی کار نیز می‌توان استفاده نمود. بسته به نوع گچ، اجزاء مختلفی دارد ولی معمولاً ملات گچ از آب و پودر گچ تشکیل می‌شود و ملات خاک گچ نیز از ترکیب آب و خاک رس و گچ تشکیل می‌شود.
۱-۱-۳. انواع:
برخی از انواع گچ عبارتند از:
– گچ معمولی (سفید) که از پختن و پودر کردن سنگ گچ بدست می‌آید.
– گچ خاکی از ترکیب گچ معمولی و خاک رس بدست می‌آید.
– گچ گیپسون: که از ترکیب گچ و افزودنی‌های چسبنده‌ای نظیر سریشم بدست می‌آید.
– گچ عاج دارای ج دارای دانه‌بندی بسیار نرم و میکرونیزه است.
– گچ مرمر: گچ بدون آب مولکولی است که با محلول مخلوط شده و مجددا پخته می‌شود و در مقابل رطوبت مقاوم است.
۱-۱-۴. کاربردها:
معمولاً از گچ‌ها در صنعت ساختمان به عنوان اندود دیوارها و سقف استفاده می‌شود. معمولاً گچ خاکی جهت زیر کار (اندود اولیه) و گچ سفید به عنوان اندود نهایی (روی گچ و خاک) اجرا می‌شود. البته گچ دارای کاربردهای زیاد دیگری نظیر مصارف پزشکی، مجسمه‌سازی، تولید قطعات پیش‌ساخته جهت گچبری ساختمان، نصب ایزار گچی و گچبری، قالب‌سازی، ساخت رنگ لعابی و … می‌باشد.
۱-۲. گچ و گچکاری
۱-۲-۱. تعریف:
گچ، ماده‌ای است معدنی که در طبیعت به صورت سنگ گچ وجود دارد. سنگ گچ با فرمول شیمیایی سولفات کلسیم آبدار شناخته می‌شود و یکی از با ارزش‌ترین مواد ساختمانی به شمار می‌رود (شکل ۱).
۱-۲-۲. کاربردها:
گچ بر حسب نوع آن کاربردهای زیادی دارد و در صنعت ساختمان کاربرد اصلی آن اندود سطوح داخلی دیوارها و همچنین سقف ساختمان و ایجاد سطحی صاف جهت انجام نقاشی و یا سایر نماسازی‌های داخلی می‌باشد. همچنین جهت تولید قطعات پیش ساخته گچ و گچ بری داخلی ساختمان نیز کاربرد دارد. همچنین در اجرای سقف‌های طاق ضربی و یا تیغه چینی‌های داخلی به عنوان ملات چسباننده آجرها کاربرد دارد.
شکل ۱. گچ یکی از پرکاربردترین مواد ساختمانی است که کاربرد اصلی آن اندود سطوح دیوارها و نیز سقف است.
۱-۲-۳. مزایا و معایب:
۱-۲-۳-۱. مزایا:
– زودگیر بودن، که با توجه به این خاصیت می‌توان از گچ در طاق ضربی و ساخت تیغه‌های نازک که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیف قبلی سخت شده و در جای خود محکم شده باشد، استفاده می‌شود.
– ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن: این خاصیت گچ باعث پر شدن کلیه خلل و فرج شده و در نتیجه باعث جلوگیری از ترک خوردن لایه گچ و جلوگیری از لانه‌سازی حشرات در آن می‌شود.
– مقاومت در برابر آتش‌سوزی: گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو مولکول آب متبلور می‌باشد که اگر گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش‌سوزی قرار گیرد این تبلور در برابر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرار می‌گیرد و به این ترتیب گچ می‌تواند ۲ تا ۳ ساعت در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت نماید.
– خاصیت آکوستیک بودن: گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوبی دارد. به صورتی که ۶۰ الی ۷۰ درصد این ارتعاشات را به خود جذب کرده و مانع از انعکاس آن می‌شود.
– خاصیت پلاستیک بودن: نتیجه این خاصیت شکل‌پذیری گچ به شکل‌ها و نقوش زیبا به وسیله هنر گچبری است
– رنگ سفید گچ که باعث رنگ‌پذیری گچ به هر نوع رنگی می‌شود ضمن اینکه رنگ سفید، رنگی آرامش‌بخش و زیباست .
– سخت شدن گچ: پودر گچ دارای ۵/۰ مولکول آب متبلور است که در مجاورت آب ۵/۱ مولکول دیگر آب جذب کرده و با ۲ مولکول آب متبلور سخت شده و به سنگ گچ تبدیل می‌شود که البته به سختی سنگ گچ اولیه نیست ولی این مقدار سختی برای استفاده‌هایی که از آن می‌شود، کافی است.
– مقاومت گچ: گچ در مقابل نیروهای فشاری و کششی مقاوم بوده که برای استفاده در ساختمان کافی است.
– قیمت مناسب
– فراوانی و در دسترس بودن: گچ از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم قرار دارد و تقریبا در تمام نقاط روی زمین به وفور پیدا می‌شود.
۱-۲-۳-۲. معایب:
– مقاوم نبودن در مقابل آب: گچ در مقابل آب و رطوبت بسیار ضعیف است. لایه های سفیدکاری گچ در مقابل رطوبت طبله کرده و به صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می‌شوند و پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شد گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی‌گردد. به همین علت از بکار بردن گچ در مکان‌هایی که با آب در تماس است مانند سرویس‌های بهداشتی، حمام و آشپزخانه و همچنین در مناطق مرطوب باید خودداری شود. البته می‌توان گچ‌های مقاوم در مقابل رطوبت نیز تولید نمود، مانند گچ مرمر. همچنین جهت مقاومت گچ در مناطق مرطوب می‌توان از چند لایه رنگ روغن روی آن استفاده نمود. البته با این کار نمی‌توان گچ را به طور کامل در مقابل آب مقاوم نمود.
۲- ایجاد خوردگی در فلزات: گچ در مقابل فلزاتی مانند آهن، سرب، روی واکنش نشادن داده و تولید سولفات می‌کند و باعث خوردگی و زنگ زدگی فلز می‌شود.
۱-۲-۴. اجزاء تشکیل دهنده:
- مشخصات فنی: به طوری که از شواهد تاریخی مشخص می‌شود، تاریخ پیدایش گچ به پیش از ساختن خشت و پختن آن به صورت آجر می‌رسد. از گچ در قدیمی‌ترین بناهای دنیا مثل اهرام ثلاثه مصر که سابقه نزدیک به ۴۵۰۰ ساله دارد، استفاده شده است. همچنین در تخت جمشید نیز از گچ استفاده شده است. گچ ساختمانی از سنگ گچ یا سولفات کلسیم آبدار ساخته می‌شود. سنگ گچ بر دو نوع است: الف. سولفات کلسیم آبدار که به آن ژیپس می‌گویند، ب. سولفات کلسیم بدون آب که به آن انیدریت می‌گویند. برای ساخت گچ ساختمانی معمولاً از سولفات کلسیم آبدار یا همان ژیپس استفاده می‌شود. در طبیعت سنگ گچ به صورت خام است که دارای چند مولکول آب تبلور می‌باشد. رنگ ژیپس به صورت طبیعی سفید بوده و ممکن است به خاطر ناخالصی‌های مواد آلی، رس و اکسید آهن به رنگ‌های خاکستری، خاکستری مایل به آبی، صورتی یا زرد دیده شود. دارای وزن مخصوص ۲۳/۲ گرم سانتیمتر مکعب و سختی ۵/۱ تا ۲ می‌باشد. خلوص سنگ گچ بر مبنای درصد کانی ژیپس در آن تعریف می‌شود. طبق استاندارد ASTM حداقل خلوص لازم برای سنگ گچ در موارد صنعتی ۷۰ درصد ژیپس است. سنگ گچ را در دمای ۱۸۰ الی ۲۰۰ درجه سانتیگراد می‌پزند تا به گچ تبدیل شود. در طول زمان پخت، سنگ گچ بخش اعظم آب تبلور خود را از دست می‌دهد و به گچ زنده تبدیل می‌شود. پس از حرارت دادن، زمان نرم کردن گچ فرا می‌رسد که معمولاً به وسیله دستگاه‌های تمام اتوماتیک انجام می‌شود. درجه نرمی گچ تاثیر زیادی بر روی خواص آن دارد. مثلاً گچ عاج همان گچ معمولی است که بسیار نرم شده و میکرونیزه شده است. به طور کلی هرچه گچ نرم‌تر شود کیفیت آن بالاتر می‌رود و زمان گیرش آن سریع‌تر می‌شود. برای پخت سنگ گچ معمولاً از سه نوع کوره استفاده می‌شود:
- کوره تنوری یا سنتی، ۲. کوره تاوه‌ای، ۳. کوره خفته گردان.
گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می‌تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین می‌باشد تا استفاده به عنوان آژند (ماده‌ای خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می‌کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه چینی و ایجاد طاق ضربی) و یا اندود ( ماده‌ای خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت‌کاری بنا کشیده می‌شود جهت آستر و سفید کاری) و آمود (روکاری یا روسازی بنا از جمله تزئینات گچبری) به‌کار رود.
وزن مخصوص گچ برحسب ریزی و درشتی دانه‌های آن و همچنین لرزیده و نلرزیده آن متفاوت است و به طور کلی بین ۸۵/۰ تا ۴/۱ تن بر متر مکعب می‌باشد.
گچ اگر در مجاورت آهن، روی، سرب قرار گیرد با آن ترکیب شده و تولید سولفات می‌کند و در نتیجه موجب ضعیف شدن آن قطعه می‌شود. در ساختمان‌ها مخصوصا در ساختمان‌هایی که اسکلت آن فلزی بوده و سقف طاق ضربی می‌باشد باید حتما روی تمام قطعات فلزی که با گچ در تماس مستقیم هستند را قبل از گچکاری با یک لایه رنگ روغن مخصوص که به آن ضد زنگ گویند پوشاند تا به این وسیله از فساد آهن جلوگیری شود. گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن کند و سخت شدن آن نیز باید زود به پایان برسد. گچ ساختمانی مرغوب آن است که شروع زمان گرفتن آن زودتر از ۸ دقیقه و بیشتر از ۲۵ دقیقه نباشد و پایان سخت شدنش زودتر از ۲۰ دقیقه و دیرتر از یک ساعت نباشد. اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقدار لازم گچ اضافه کنیم، شروع زمان سخت شدن ملات گچ لحظه‌ای است که اگر داخل مخلوط را به وسیله میخی خط بیاندازیم، بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت شدن از لحظه‌ای است که اگر روی ملات سخت شده‌ای را با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده‌ایم آب ظاهر نشود. (مقدار این ضربه باید نیم گیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد). باید توجه داشته باشید که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می‌دهد و دیگر قابل مصرف نیست. خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. خشک شدن گچ زمانی پایان می‌یابد که رنگ آن کاملاً سفید شود. با افزودن بعضی مواد به ملات گچ یا ملات گچ و خاک می‌توان این ملات را زودگیر یا دیرگیر تر نمود. بعضی از این مواد به شرح ذیل است:
اگر ۲ درصد وزن گچ نمک به آن اضافه کنیم گچ را زودگیر کرده‌ایم که آغاز گرفتن پس از ۳ دقیقه است و اگر ۱۰ درصد وزن گچ به آن نمک اضافه کنیم آن را دیر گیرتر کرده‌ایم که آغاز گرفتن پس از ۱۲ دقیقه است و هرچه این مقدار بیشتر نمک طعام اضافه کنیم زمان گیرش به تعویق می‌افتد. سریش نیز گچ را کندگیر می‌کند. اگر به ملات گچ از ۱ درصد وزن آن سریشم اضافه کنیم آغاز گرفتن آن از ۵/۱۲ دقیه تا ۳۸ دقیقه با تاخیر می‌افتد. اگر به ملات گچ از ۱/۰ ال ۵/۰ درصد وزن گچ سریشم اضافه کنیم زمان آغاز سخت شدن آن از ۲۰ دقیقه تا ۲ ساعت به تاخیر می‌افتد. اگر به ملات گچ تا یک درصد وزن آن زاچ سفید اضافه کنیم زمان آغاز گرفتن آن تا ۵/۱۵ دقیقه به تاخیر می‌افتد ولی اگر مقدار زاچ سفید را اضافه کرده و آن را تا ۵ درصد برسانیم ملات گچ تندگیرتر شده و زمان آغاز گرفتن آن به ۷ دقیقه می‌رسد. تاثیر زاچ در عمل گیرش دقیقاً عکس نمک طعام است. کتیرا هم که برای مرمری کردن گچ مورد استفاده قرار می‌گرفت گچ را کندگیر می‌کند.
علت ترک خوردن گچکاری:
گاهی در ساختمان‌ها ملاحظه می‌کنیم که سطوح گچکاری شده پس از خشک و سخت‌شدن ترک می‌خورند. این ترک‌خوردگی می‌تواند به دلایل زیر باشد:
– اگر در مورد ساخت ملات گچ مقدار گچی را که در آب می‌ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) به‌طوریکه گچ نتواند پس از انبساط حجم، آب مصرف شده در ملات را پر کند، گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و ترک می‌خورد.
– اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از ۷ تا ۸ سانتیمتر بیشتر باشد و آن را در یک نوبت بکشیم لایه‌های رویی گچ در اثر مجاورت با هوا به سرعت خشک می‌شوند در حالی که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود ناچاراً باید راهی برای خروج بخار آب لایه‌های زیرین به‌وجود آید. بنابراین گچ ترک می‌خورد.
– اگر در فصل سرما و در درجات زیر صفر اقدام به گچکاری کنیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ زده و فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف شود و پس از اینکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهد و در نتیجه در سطوح گچکاری شده ترک مشاهده می‌شود.
– حرکت نسبی اجزای سفت کاری ساختمان، افت ملات در لایه‌های زیرین و گیرش سریع ملات از عواملی هستند که ترک خوردن سطح گچکاری را باعث می‌شوند.
– برخی از ترک‌ها در گچکاری بر اثر نشست‌های ساختمان بوجود می‌آید. اگر این ترک‌ها مربوط به نشست‌های نا‌متقارن باشد معمولاً با زاویه ۴۵ درجه نسبت به افق ظاهر می‌شوند و اگر مربوط به نشست های متقارن باشند افقی‌اند.
– در روی ستون‌های فلزی و یا بادبندها و یا در محل قرار گرفتن لوله‌های دودکش در دیوارها معمولاً به علت انبساط و انقباض این اعضا ترک به‌وجود می‌آید که جهت پیشگیری از آن توصیه می‌شود روی تمام قسمت‌های فلزی و لوله بخاری‌ها با استفاده از توری مرغی قبل از گچکاری پوشانده شود.
عوامل موثر بر مقاومت توده گچی:
– نوع گچ: نوع گچ و نحوه پختن آن بر مقاومت ملات موثر است
– درصد آب مصرفی: سخت شدن ملات گچ در مکان‌های نمناک تا چند ماه طول می‌کشد و در این صورت مدت مقاومت ملات گچ به‌تدریج افزایش می‌یابد. هرچه آب ملات گچ بیشتر باشد زمان گیرش آن افزایش یافته و مقاومت آن بسیار کم می‌شود. زیرا پس از تبخیر آب در توده گچی سوراخ و روزنه‌هایی اضافی ایجاد می‌شود.
– گرمای محیط: معمولا لایه‌های گچی مجاور با لوله‌های بخاری و شومینه پس از مدتی ترک می‌خورد. زیرا در اثر گرما به طور مداوم منبسط و منقبض شده و آب خود را به شدت از دست می‌دهد.
گچ پاششی: پاشیدن گچ به روش سنتی بر روی سطح کار، دارای ضایعات فراوانی است و این امر باعث از بین رفتن محصول و افزایش هزینه اجرا می‌شود. اما گچ پاششی یا پلیمری دارای امتیازات خوبی در این زمینه می‌باشند. گچ پاششی از اضافه کردن پلیمرهای خاصی به گچ به‌دست می‌آید. از مزایای این گچ می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
– این گچ پس از پاشش توسط دستگاه همانند بتن سخت می‌شود.
– مقاومت در برابر رطوبت
– در مقابل حرارت دارای مقاومت بیشتری نسبت به گچ معمولی است.
– با استفاده از این گچ، مرحله گچ و خاک در ساختمان حذف می‌شود.
– به علت این که این گچ از مواد افزودنی ویژه‌ای برخوردار است، تا ضخامت ۱۰ سانتیمتر بر روی متریال‌های مختلف از جمله آجر و بتن قابل اجرا است. در صورتی که گچ معمولی در ضخامت‌های زیاد ترک می‌خورد.
– این گچ ستون‌های بتنی و فلزی را مستقیما پوشش می‌دهد در صورتی که گچ معمولی به علت جذب آب پایین بتن یا آهن چسبندگی کمی با این متریال‌ها ایجاد می‌کند و ناچار به استفاده از توری مرغی می‌باشیم.
– سرعت اجرای گچ پاششی نسبت به گچ عادی حدود ۵ برابر است (۲۰۰ متر مربع در روز) و مقاومت فشاری آن بیشتر از ۲ برار گچ عادی است.
– امکان استفاده در مناطق مرطوب
– در این روش پرت گچ به حداقل می‌رسد ولی ایراد عمده این نوع گچ که باعث عدم استقبال از آن شده هزینه بالای آن می‌باشد. گچ پاششی روی متریال‌های مختلف از جمله آجر، بتن، فوم، سفال، سیمان، لیکا، هبلکس و …. قابل اجرا است
روش گچکاری با گچ پاششی بیشتر برای فضاهای بزرگ مقرون به صرفه می‌باشد. زمان گیرش گچ پاششی برای کارهای بزرگ و سطوح بیشتر در نظر گرفته شده و با افزودنی نگهدارنده آب (کلویید هیدروفیل) از خارج شدن سریع آب محتوی در گچ جلوگیری به عمل می‌آورد. گچ پاششی نیز دارای انواع مختلفی است. نظیر گچ پاششی معمولی، گچ پاششی عایق کاری روی پشم، سنگ و …
- اصطلاحات بازار و نکات مهم خرید: در خرید گچ تجربه حرف اول را می‌زند. به طوری که هر اکیپ گچکاری با یک برند خاصی از گچ راحت‌تر کار می‌کنند و پرت آن با این نوع گچ کمتر است. بنابراین توصیه می‌شود که خرید گچ پس از انتخاب اکیپ گچکاری و با مشورت آنها صورت گیرد. همچنین هر نوع گچ کاربری خاص خود را دارد. مثلا گچ گیبتون برای گچ کار روی سطوح بتنی یا صیغلی که جذب آب پایین دارند مناسب است و به علت چسبندگی بالایی که دارد به این سطوح به خوبی می‌چسبد یا گچ عاج برای گچبری و با پرداخت نمایی سطوح گچکاری شده مناسب است و برای گچکاری معمول به علت زمان گیرش بسیار سریع آن و قیمت بالای آن مناسب نیست.
در هنگام خرید خاک و گچ نیز دقت نمایید که برخی خاک و گچ‌های مخصوص زیر کار و برخی دیگر مخصوص اجرای ضربی می‌باشند. فرق این دو خاک گچ در سرعت گیرش آنها است و نوعی که برای ضربی استفاده می‌شود زودگیرتر بوده و در صورت استفاده در زیرکار فرصت پرداخت سطح را به گچ کار نمی‌دهد مگر آنکه در محل مجدداً با خاک رس مخلوط شود.
- شرایط حمل و نگهداری کارگاهی: گچ فله را باید بلافاصله مصرف کرد چون میل ترکیبی شدیدی با آب داشته و حتی با رطوبت هوا نیز ترکیب می‌شود. اما گچ‌های پاکتی و کیسه‌ای را در صورت رعایت برخی نکات می‌توان تا مدت یکسال نگهداری کرد. هرچند که توصیه می‌شود که از گچ تازه جهت گچکاری استفاده شود زیرا با افزایش سن گچ، کیفیت (قدرت چسبندگی) آن کاهش می‌یابد. کیسه‌های گچ می‌بایست حداکثر تا ده عدد روی هم در انبارهای دور از رطوبت نگهداری شود. همچنین از سطح زمین و دیوارهای اطراف حداقل ۱۰ الی ۲۰ سانتیمتر فاصله داشته باشد. در هنگام حمل گچ نیز باید روی آنها را با کاور مناسب پوشاند تا از رسیدن رطوبت به آنها جلوگیری شود (شکل ۲). بهتر است در کارگاه کیسه‌های گچ بر روی الوارهای چوبی که از زمین فاصله دارند چیده شود. گچ معمولاً در کیسه‌های ۴۰ کیلوگرمی به بازار عرضه می‌شود.
شکل ۲. در انبارداری گچ باید بین سطح کیسه‌ها با سطوح کف و یا دیوارها فاصله کافی وجود داشته باشد.
گچ‌های ساختمانی طبق استاندارد ملی ایران باید به وضوح نشانه‌گذاری شوند و یا محموله آن دارای بارنامه به شرح زیر باشد:
استاندارد ایران شماره ۱-۱۲۰۱۵، نام، نام تجاری و سایر مشخصات تولید‌کننده، مشخص کردن گچ‌های ساختمانی، تاریخ تولید، وزن خالص هر پاکت
۱-۲-۵. نحوه اجرای کلی:
برای اجرای نازک‌کاری روی دیوارها ابتدا آنها را خاک گچ می‌نمایند. علت مصرف خاک در گچ این است که هم ملات ارزان‌تر تمام می‌شود و هم ملات دیرگیرتری به‌دست می‌آید و هم پلاستیک‌تر (شکل پذیرتر) از ملات گچ سفید می‌باشد. روش تهیه ملات گچ و خاک به این شرح است: خاک رس را الک کرده و با گچ مخلوط می‌نمایند نسبت این مخلوط در اصطلاح بنایی به قدرت گچ و یا زودگیری آن بستگی دارد. هرقدر گچ زودگیرتر باشد به خاک بیشتری نیاز دارد و معمولاً نسبت تقریبی این مخلوط پنجاه درصد می‌باشد. پس از مخلوط کردن گچ و خاک، در ظرف‌های کوچکی که به آن استانبولی می‌گویند، قدری آب ریخته و آنگاه این مخلوط را روی آب می‌پاشند تا بدین وسیله کلیه دانه‌های گچ در تماس با آب باشند. آنگاه آن را مخلوط کرده تا بصورت خمیری یکنواخت درآید و سپس ان را مصرف می‌نمایند. قبل از اجرای خاک گچ عملیات کروم‌بندی و شمشه‌گیری انجام می‌شود. علت این کار این است که ایرادات موجود در سقف یا دیوار مانند ناشاقولی در دیوار یا عدم هم ترازی در سقف و موج داشتن دیوار به طور کلی عدم همبادی تمام نقاط سطح اصلاح شود. نحوه اجرا به این صورت است که ابتدا یک نقطه از دیوار را معین می‌کنند و با گچ و ماله نقطه صافی را در آن محل ایجاد می‌نمایند و بعد این نقطه را با شاقول به پایین منتقل کرده و سطح کوچکی نیز همباد نقطه (سطح) بالا با گچ و خاک در پایین دیوار ایجاد می‌نمایند. آنگاه در گوشه دیگر دیوار نیز همین کار را تکرار می‌کنند. حال به وسیله ریسمان که بین دو نقطه می‌کشند به فاصله حدود یک متر به یک متر زیر ریسمان نقاطی با گچ و خاک و ماله ایجاد می‌کنند به طوری که کلیه این نقاط همباد ریسمان باشد. آنگاه شمشه صافی را انتخاب کرده و به دو نقطه هم سطح و شاقولی در بالا و پایین متکی می‌نمایند و با گچ و خاک پشت آن را پر نموده و بدین وسیله روی دیوار خطی به پهنای چند سانتیمتر به ارتفاع دیوار ایجاد می نمایند و این عمل را هر یک متر به یک متر تکرار می‌نمایند. به این ترتیب ریل‌هایی گچی روی دیوار درست می‌شود. به این عمل شمشه‌گیری می‌گویند. آنگاه بین این خطوط را با گچ و خاک پر می‌کنند و شمشه را روی این ریل‌ها می‌کشند که متناسب با صافی ریل‌های گچی، سطح گچکاری شده تخت می‌شود. امروزه کارخانجات تولید گچ خاک وگچ‌های مخصوص زیر کار آماده نیز تولید می‌کنند که می‌توان بدون مخلوط کردن آنها با خاک در محل کارگاه از آنها استفاده نمود.
در هنگام اجرای گچ خاک و گچ سفید قاعده کلی این است که ابتدا نیمه بالای دیوار اجرا می‌شود که اصطلاحاً به آن دست بالا گویند و سپس نیمه پایین دیوار اجرا می‌شود زیرا در غیر این‌صورت ملات از نیمه بالای دیوار پایین ریخته و نیمه پایین را کثیف می‌کند. بعد از اتمام گچ و خاک و خشک شدن آن اقدام به سفیدکاری می‌کنند. به علت زودگیر بودن ملات گچ آن را مانند ملات گچ و خاک به مقدار کم در استانبولی می‌سازند. در موقع ساختن ملات گچ باید پودر گچ را توی آبی که در استانبولی می‌ریزند، بپاشند تا تمام ذرات گچ در مجاورت با آب قرار گرفته و تر بشوند. آنگاه آن را هم می‌زنند تا دوغاب یکنواختی تشکیل شود. پس از چند دقیقه که گچ شروع به گرفتن کرد آن را با ماله روی دیوار اعمال می‌نمایند. نحوه کار به این صورت است که حدود یک مشت گچ را روی ماله گذاشته و از پایین به بالا می‌کشند. سطح ماله باید در ابتدا نسبت به دیوار زاویه حدود ۴۵ درجه داشته و به تدریج که ماله را به سمت بالا می‌کشیم زاویه ماله با دیوار کمتر می‌شود تا در نهایت به حدود ۱۰ درجه برسد. به این تکنیک، تکنیک ماله باز و بسته گفته می‌شود. زیرا ابتدا زاویه سطح ماله با دیوار زیاد است و سپس به تدریج کم می‌شود. باید دقت داشت که ماله را نباید به طور کامل به دیوار مماس کرد زیرا در این صورت ملات گچ به آن می‌چسبد و از سطح دیوار بلند می‌شود.
همچنین اگر زاویه ماله با دیوار خیلی زیاد باشد (یعنی به نود درجه نزدیک شود) گچ را از روی دیوار می‌تراشد یا ردهای عمیق بر روی گچ به جا می‌گذارد. معمولاً ضخامت ملات گچ سفید روی دیوار که قبلاً خاک گچ شده است حداکثر ۵/۰ سانتیمتر می‌باشد. پس از آنکه با روش بالا کل سطح گچ اندود شد با استفاده از ماله‌کش یا شمشه‌کش مجدد ردهای ماله را از بین می‌برند (شکل ۳).
به علت زودگیر بودن گچ نمی‌توان سطح آن را پرداخت و صاف نمود. بدین علت بعد از سفیدکاری و قبل از آنکه ملات گچ خشک شود، روی آن را یک ورقه ملات گچ کشته به ضخامت چند دهم میلیمتر می‌کشند و با ماله خوب پرداخت می‌کنند تا سطحی کاملا ً صاف و آماده نقاشی بدست آید. کشته ملات، گچی است که دیگر سخت نمی‌شود. البته دقت فرمایید که خشک شدن با سخت شدن اشتباه نشود. گچ کشته را به این طریق تهیه می‌نمایند که ابتدا پودر گچ را از الک بسیار ریز گذرانیده و آنگاه آن را مانند تهیه ملات گچ معمولی توی آب می‌پاشند و به وسیله هم زدن ملات با دست مانع سخت شدن آن می‌شوند و عمل هم زدن را ۱۰ الی ۱۵ دقیقه ادامه می‌دهند تا گچ حداکثر ازدیاد حجم خود را پیدا کند. این ملات کاملا یکنواخت بوده و هرگز سخت نمی‌شود بلکه در اثر تبخیر سطحی خشک می‌شود. گچ کشته به علت آنکه سخت نمی‌شود به کارگران گچ کار فرصت می‌دهد تا سطوح وسیعی را به وسیله ماله صیقلی کنند. ایراد این کار این است که پس از خشک شدن سطح کار امکان سفیدک زدن برای سطح کار هست یعنی ممکن است از سطح کار پوره سفید رنگی به اجسام دیگر بچسبد. برای جلوگیری از این ایراد مهم می‌توان از گچ عاج استفاده کرد ولی لازم است این ملات در مقادیر بسیار کم ساخته شود تا از پرت کار جلوگیری به عمل آید.
نحوه اجرای گچ پاششی
ماشین گچ‌پاش به‌صورتی طراحی شده که گچ را به نسبت خاصی با آب مخلوط کرده سپس با پمپی که در آن خمیر گچ را توسط لوله مخصوصی به سر نازل گچ پاش هدایت کرده و در سر نازل، لوله دیگری که به پمپ هوای فشرده متصل است، مخلوط هوای فشرده و خمیر گچ را به دیوار می‌پاشد. سپس لایه گچ را توسط شمشه‌های دستی صاف کرده و همچنین تراز می‌نماید. روش گچکاری با گچ پاششی بیشتر برای فضاهای بزرگ مقرون به صرفه می‌باشد. این گچ نسبت به گچ عادی دیرگیرتر بوده و در نتیجه زمان لازم را برای اکیپ اجرایی جهت شمشه‌کشی آن در اختیار قرار می‌دهد. با استفاده از این روش مرحله خاک و گچ در ساختمان حذف می‌شود. همچنین این گچ را می‌توان مستقیماً روی سطوح بتنی اعمال کرد و تا ضخامت ۱۰ سانتیمتر قابلیت اجرا دارد و مزیت اصلی آن این است که پرت گچ در این روش بسیار کم است. زیرا گچ بسته‌بندی شده مستقیماً در ماشین ریخته می‌شود. این گچ ضد رطوبت بوده و ترک نمی‌خورد.
مدت اولیه زمان گیرش گچ پاششی حدود ۱۰۰ دقیقه می‌باشد.
نکته ۱: در ساختمان‌هایی که دیوارهای هبلکس اجرا می‌شود، در صورت اجرای تمیز و شاقول دیواره می‌توان از اجرای خاک و گچ صرف نظر کرده و مستقیما گچ سفید را اجرا نمود.
نکته ۲: در سقف‌های رابیتس و همچنین دیوارهای رابیتس‌بندی شده خاک و گچ انجام نشده و مستقیماً گچ سفید اجرا می‌گردد.
شکل ۳. برخی از مراحل اجرای گچ
۱-۲-۶. پرسنل و مدت زمان اجرا:
معمولاً اکیپ‌های گچکاری از یک استادکار و یک شاگرد تشکیل می‌شوند. البته گاهی نیز دو استادکار و یک شاگرد نیز با هم کار می‌کنند. استادکارها عملیات اعمال بر روی دیوار و شمشه و ماله‌کشی آن را بر عهده دارند و شاگرد نیز عملیات ساخت گچ در ظروف استانبولی و رساندن آن را به استادکارها انجام می‌دهد. در پروژه‌های بزرگتر می‌توان از چندین اکیپ با ترکیب فوق استفاده نمود. سرعت اجرای کار به زیر کار و مهارت استادکار بستگی دارد. مثلا اجرای گچ سقف‌ها نیاز به زمان بیشتری دارد. همچنین اگر گچ روی رابیتس انجام شود زمان بیشتری می‌برد. ولی می‌توان گفت که یک استادکار ماهر و یک شاگرد در هر روز حدود ۴۰ متر مربع خاک گچ و حدود ۵۰ متر مربع گچ سفید را روی دیوار هبلکس و یا بلوکه سفال با ارتفاع متعارف (حدود ۳ متر) اجرا می‌نمایند. البته در صورت اجرای گچ پاششی سرعت به سرعت افزایش می‌یابد. به طوری که در هر روز حدود ۳۰۰ متر مربع گچ روی دیوار اجرا می‌شود.
۱-۲-۷. دستگاه‌های مورد نیاز برای اجرا:
داربست در صورت لزوم، تخته و بشکه، شمشه آلومینیومی، چوبی و یا آهنی، ماله، کاردک، لیسه پلاستیکی، هم‌زن دستی، شاقول، سیمان، تراز و … جهت گچکاری سنتی مورد نیاز است و در گچکاری پاششی نیز به ماشین گچ پاش و پمپ باد نیاز است.
۱-۲-۸. هزینه‌ها:
معمولا دستمزد اجرای گچ پاششی با دستمزد اجرای زیر کار و رویه سنتی (گچ و خاک و گچ سفید) با هم برابر بوده و حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان در هر متر مربع می‌باشد ولی هزینه خرید مصالح گچ پاششی گران‌تر از گچ سنتی می‌باشد. هزینه هر کیسه گچ پلیمری پاششی بین ۶ تا ۱۰ هزار تومان است. جهت اطلاع از قیمت انواع گچ‌های ساختمانی به قسمت قیمت‌ها مراجعه شود. وزن کیسه‌های گچ پاششی معمولاً ۳۰ کیلوگرم است و هر کیسه حدود ۳ متر مربع دیوار را پوشش می‌دهد.
نکته: قیمت اجرای گچکاری غیر شمشه‌کشی (ماله‌ای) کمتر از گچکاری شمشه‌کشی می‌باشد و تقریباً نصف آن می‌باشد.
۱-۲-۹. شرایط جوی مناسب:
از اجرای عملیات گچکاری در دماهای زیر صفر باید اجتناب کرد زیرا موجب یخ‌زدن گچ و در نتیجه فاسدشدن گچ می‌شود. البته در صورت لزوم می‌توان با در نظر گرفتن تمهیداتی نظیر پوشاندن درب‌ها و پنجره‌های ساختمان با کاور (در صورتی که درب و پنجره نصب شده باشد) و استفاده از وسایل گرمایی نظیر انواع بخاری در فضاهای داخلی و استفاده از آب گرم جهت ساخت ملات، عملیات گچکاری را انجام داد.
۱-۲-۱۰. شرایط نگهداری پس از اجرا:
پس از اجرای گچ سفید باید از ضربه زدن و خراشیدن آن خودداری کرد. پیشنهاد می‌شود که جهت محافظت گچ سفید عملیات نقاشی یا کاغذ دیواری روی آن انجام شود (شکل ۴).
شکل ۴. برای محافظت از سطوح گچ کاری شده بهتر است که عملیات نقاشی یا کاغذ دیواری بر روی آن اعمال شود.
۱-۲-۱۱. توالی اجرا:
معمولاً عملیات خاک و گچ دیوارها بلافاصله پس از تیغه‌چینی دیوارهای داخلی و خارجی انجام می‌شود و پس از اجرای لوله‌گذاری تاسیسات برقی و مکانیکی و اجرای سقف کاذب رابیتس و انجام عملیات کاشی‌کاری و کف‌سازی، عملیات گچ سفید انجام می‌شود. در صورتی که سقف کاذب از انواع کناف باشد می‌توان آن را بعد از اجرای گچ سفید اجرا نمود. همچنین قبل از اجرای سفیدکاری حتما باید کف‌سازی انجام شده باشد تا لوله‌های تاسیساتی خوابیده شده در کف واحدها آسیب نبینند. البته می‌توان سرامیک کف‌ها را قبل و یا بعد از گچ سفید اجرا نمود ولی باید دقت داشت که در صورت اجرای سرامیک قبل از اجرای گچ سفید جهت جلوگیری از خراشیدن سرامیک ها در اثر فشار داربست یا بشکه زیر پای گچ کارها، حتما تمهیداتی نظیر قرار دادن قطعات موکت کهنه یا کیسه‌گونی در زیر بشکه‌ها و تذکر به گچ کارها جهت عدم کشیدن بشکه‌ها روی کف در نظر گرفته شود. همچنین بهتر است جهت جلوگیری از کثیف‌شدن کف‌ها در اثر ریختن ضایعات گچ، کف‌ها را با پلاستیک پوشش داد. باید دقت شود که در صورت اجرای گچ قبل از سرامیک کف گچ‌های ریخته شده در کف قبل از اجرای سرامیک کاملاً تمیز شوند زیرا در غیر این‌صورت ممکن است پس از اجرای سرامیک و با جذب آب توسط گچ باقیمانده زیر سرامیک‌ها گچ باد کرده و سرامیک‌ها را بلند کند. عملیات دیگری نظیر نما و نصب پنجره‌ها را نیز می‌توان قبل و یا بعد از گچ سفید انجام داد.
۱-۲-۱۲. کنترل کیفی و فاکتورهای تعیین کننده:
۱-۲-۱۲-۱. اجرای صحیح:
– همواره از گچ مرغوب و مناسب استفاده شود. حداقل اینکه گچ دارای استاندارد باشد.
– تا حد امکان از گچ تازه جهت گچکاری استفاده شود و از گچ‌های کهنه استفاده نشود هرچند که می‌توان با انبارداری صحیح گچ را به مدت یک سال نگهداری کرد ولی تجربه ثابت کرده که هرچه از عمر گچ می‌گذرد مرغوبیت و چسبندگی آن کم می‌شود. بنا براین توصیه می‌شود از گچ تولیدی تازه استفاده شود.
– جهت اجرای گچکاری از اکیپ کار آزموده که قبلا نمونه کار آن را دیده‌اید استفاده کنید. زیرا اکیپ‌های غیر ماهر علاوه بر اینکه ممکن است از نظر فنی کیفیت کار را پایین آورند، پرت زیاد مصالح خواهند داشت که دستمزد احتمالا ارزان‌تر آنها را پوشش می‌دهد.
– سطح گچکاری شده دیوار باید کاملاً صاف و صیقلی و شاقول و عاری از اعوجاج باشد که می‌توان این موضوع را با قرار دادن یک شمشه روی دیوار گچکاری شده، تست کرد.
– سقف گچکاری شده نیز باید کاملاً تراز و بدون موج باشد.
– رنگ گچ پس از خشک شدن باید کاملا سفید باشد.
– پس از خشک شدن کامل گچ نباید با فشار دست گچ فروکش کند و یا به اصطلاح پوک باشد.
– از گچکاری در دمای زیر صفر جداً خودداری شود.
– سطح گچکاری شده پس از خشک شدن باید کاملا سخت بوده و گرده سفید ندهد.
– قطعات فلزی مثل کم درب‌ها و فریم پنجره‌ها و ستون‌های فلزی و بادبندها باید قبل از گچکاری ضد زنگ بخورد.
– روی ستون‌های فلزی و بادبندها و قسمت‌هایی که لوله بخاری در دیوار قرار دارد قبل از گچکاری با توری مرغی پوشانده شود.
– در محل‌های اتصال ۲ دیوار با متریال مختلف، مثلا دیوار سفال به دیوار هبلکس و یا دیوار بتنی نیز از توری مرغی استفاده شود تا در اثر انبساط و انقباض متفاوت دو متریال ترک در گچ ایجاد نشود.
