منظور از خاکبرداري و گودبرداري عبارتست از برداشت خاکهاي محوطه، گودبرداري پي ساختمانها و محل ابنيه فني تأسيسات، برداشت خاک از منابع قرضه با وسايل، تجهيزات و ماشين آلات مورد تأييد تا تراز و رقومهاي خواسته شده در نقشه هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت. قبل از انجام هرگونه عمليات خاکي، پيمانکار موظف است کروکي محل اجراي عمليات را دقيقاً با حضور نمايندگان دستگاه نظارت و کارفرما، برداشت و صورتمجلس نمايد و قبل از شروع عمليات و با توجه به برنامه زمانبندي پروژه و نحوه اجراي کار، نوع و تعداد ماشين آلات را به تأييد دستگاه نظارت برساند، اجراي هرگونه عمليات خاکي بدون تأييد کلي و مرحله اي دستگاه نظارت، به هيچ وجه مجاز نمي باشد. شروع و تداوم عمليات خاکي، بايد طبق برنامه زمانبندي پيش بيني شده به طور پيوسته ادامه يابد، به علاوه پس از انجا م عمليات خاکي در هر قسمت، بايد عمليات بعدي ساختماني، بلافاصله آغاز و به ترتيب پيش بيني شده در برنامه زماني ادامه يابد . تمامي مصالح مناسب حاصل از گودبرداري و خاکبرداريها، بايد پس از تأييد دستگاه نظارت و عنداللزوم پس از تأييد آزمايشگاه معتبر و مورد تأييد کارفرما به مصرف خاکريزيها برسد. مصالح نامناسب، بايد از محل کارگاه خارج و با نظر دستگاه نظارت در محلهاي مناسب تخليه و به شکل مورد قبول، پخش و رگلاژ شود .
در صورت وجود آبهاي زيرزميني يا آبهاي روان سطحي، عمليات خاکي بايد همواره با زهکشي و حفاظت بدنه و جدار گود، ب ه شرح مندرج در اين فصل، به طور همزمانانجام گردد . دستگاه نظارت مي تواند هنگام بارندگي شديد يا مواقع اضطراري به منظور حفاظت عمليات، کارهاي اجرايي را متوقف نمايد. حفاظت و حراست تأسيسات موجود هنگام عمليات اجرايي پيمانکار موظف است از تأسيسات و ابنيه فني موجود در محل پروژه، بجز آنچه که تخريب آن در شرايط خصوصي پيمان يا نقشه هاي اجرايي پيش بيني شده، نظير ساختمانها، تأسيسات جديد، لوله هاي آب و گاز و نفت، کابلهاي برق، تلفن، تأسيسات، ابنيه تاريخي و نظامي مجاور، حفاظت و حراست نمايد، به نحوي که هيچ گونه آسيب و صد مه اي به آنها وارد نيايد . تغيير و دخل و تصرف در موارد فوق به هيچ وجه مجاز نبوده و در اين موارد کار بايد با تأييد قبلي دستگاه نظارت و بسته به مورد با هماهنگي و تأييدات کارفرما و مقامات ذي صلاح صورت پذيرد. پيمانکار موظف است به محض برخورد با اين تأسيسات مراتب را به کارفرما و دستگاه نظارت کتباً اطلاع دهد. قطع درختان موجود در محل اجراي پروژه، به غير از درختاني که قطع آنها در پروژه پيش بيني شده، مجاز نمي باشد و پيمانکار به هنگام اجراي عمليات بايد نهايت دقت را به عمل آورد تا در اثر اجراي عمليات به ساير درختان آسيب ي وارد نگردد . مسئوليت صدمه ديدن اشجار و ساير تأسيسات و ابنيه در اثر اجراي عمليات بدون مجوز قبلي کلاً به عهده پيمانکار بوده و علاوه بر مسئوليت رفع اين صدمات، پيمانکار بايد جوابگوي مسائل حقوقي مرتبط با آن نيز باشد برداشت خاکهاي فرسوده و يا نباتي سطحي خاکهاي فرسوده و يا نباتي سطحي به خاکهايي اطلاق مي شود که براي تحمل بارهاي وارده از طرف سازه مناسب نباشند . لايه هاي خاک حاوي مواد آلي شامل ريشه هاي پوسيده گياهان و درختان و نظاير آن جزو خاکهاي نباتي محسوب مي شوند . خاکهاي فرسوده و يا نباتي براي خاکريزها، غي ر قابل مصرف بوده و بايد از تمام قسمتهاي عمليات خاکبرداري، گودبرداري و محل قرضه ها، جمع آوري و درمحلهاي تعيين شده توسط دستگاه نظارت ريخته شوند . خاکهاي نباتي معمولاً در نقاطي نظير پايين دست شيبها، روي سطوح شيبدار به منظور رويش گياهان و تثبيت آنها يا در محله اي ديگر به منظور ايجاد فضاي سبز، حمل و ريخته مي شوند . خاکهاي نباتي اضافي و بدون مصرف، بايد زير نظر گروه نظارت به محلهاي تعيين شده، حمل، تخليه و فرم داده شوند. در زمينهاي چمني با پوشش نازک علفي برداشت تا ۱۵ سانتيمتر خاک نباتي توصيه مي شود، ولي در زمينهاي جن گلي عمليات تا برداشت کامل ريشه و کنده درختان و رسيدن به بستر مناسب ادامه مي يابد . در هر حالت ميزان برداشت خاک نباتي، بايد در محل توسط دستگاه نظارت، تعيين و برداشت آن قبل و بعد از شروع عمليات صورتمجلس گردد. خاکبرداري منظور از خاکبرداري، برداشت هرگونه مصالح و مواد خاکي، مصالح قلوه سنگي، شن و ماسه و مصالح سنگي ريزشي و لغزشي از بستر رودخانه ها، صرف نظر از جنس و کيفيت آنها به منظور تسطيح، شيب بندي و آماده نمودن محل پي ساختمانها، سازه هاي فني، راههاي ارتباطي محوطه و تأمين خاک از منابع قرضه مي باشد .
تمامي عمليات خاکبرداري بايد مطابق با خطوط و تراز موجود در نقشه هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت صورت پذيرد . عمليات خاکبرداري و رگلاژ سطوح بدون پوشش، بايد به طور همزمان صورت گيرد . کارهاي بعدي بايد بلافاصله پس از خاکبرداري صورت پذيرد و در هر حالت نبايد سطوح خاکبرداري شده بيش از ۷۲ ساعت در معرض عوامل جوي و باران قرار گيرند. در صورتي که بر اساس برنامه زمانبندي شده يا به هر دليل ديگر عمليات بعدي بلافاصله انجام نشود، کنترل لايه هاي قبلي و در صورت لزوم، اصلاح و نيز تسطيح و رگلاژ نهايي سطح کار، بايد قبل از اجراي مراحل بعدي صورت گيرد، چنانچه پيمانکار به عمد يا سهو، اقدام به برداشت خاک تا ترازهاي نهايي نموده و عمليات بعدي به مدت طولاني پس از آن موکول گردد، در صورت نياز برداشت خاکهاي رويه و آماده نمودن مجدد بستر تا تراز مورد نظر براي ادامه عمليات، بايد مطابق نظر دستگاه نظارت و به هزينه پيمانکار صورت پذيرد. در تمامي عمليات خاکبرداري بايد دقت کافي به عمل آيد، تا از خاکبرداري اضافي و از بين رفتن مصالح در کف و جداره ها، خصوصاً در مقاطعي که بتن ريزي در آنها انجام مي گيرد، جلوگيري به عمل آيد. در صورت انجام خاکبرداري اضافي توسط پيمانکار، بايد محل تا تراز و رقوم نهايي خواسته شده با مصالح به هزينه پيمانکار، ترميم و رگلاژ شود. C مناسب و يا بتن سازگار با خورندگي خاک و حداقل با بتن ۱۵ نحوه بکارگيري و محل و استقرار ماشين آلات، و يا روشهاي انجام عمليات، بسته به نوع و طبيعت خاک محل اجراي کار، بايد با توجه به برنامه زمانبندي اجراي عمليات به تأييد دستگاه نظارت برسد. خاکبرداري محل کانالها براي کارگذاري لوله و کابل، بايد طبق نقشه و مشخصات با ابعاد و رقومهاي تعيين شده انجام شود . در صورت نياز و پس از تأييد دستگاه نظارت اضافه خاکبرداري در محل ات صالات لوله ها انجام خواهد شد .
چنانچه کار کندن با ماشين صورت گيرد، بايد عمليات تا ۱۵ سانتيمتري عمق نهايي، انجام و بقيه عمليات براي تسطيح و رگلاژ کف کانال با دست صورت گيرد پي کني و گودبرداري منظور از پي کني و گودبرداري انجام عمليات خاکي براي کندن محل پي ساختمانها و ديوارهاي حايل، لوله ها، پايه پلها در محوطه ساختمانها و نظاير آن با دست يا ماشين آلات مناسب طبق رقومهاي خواسته شده در نقشه ها و دستورالعملهاي دستگاه نظارت است، پي کني محل ساختمانها در ديوار قائم، محدود به سطوح خارجي پي ها و در سطوح افقي محدود بين رقوم زيرين بستر پي و رقوم زمين طبيعي، زمين تسطيح شده يا محلهاي خاکريزي شده است، انواع پي کني بايد طبق نقشه، مشخصات و دستورالعملهاي دستگاه نظارت در ابعاد و اندازه هاي خواسته شده انجام شود . پي کني بيش از ابعاد افقي و عمودي به هيچ وجه مجاز نمي باشد . چنانچه اشتباهاً پيمانکار مبادرت به انجام گودبرداري بيش از ابعاد تعيين شده نمايد، بايد فضاي اضافي با بتن يا مصالح مناسب ديگر و طبق نظر دستگاه نظارت به هزينه پيمانکار، پر و براي ادامه کار آماده شود . شروع عمليات پي سازي قبل از آنکه محل گود از طرف دستگاه نظارت تأ ييد، بازديد و برداشت شود، مجاز نمي باشد . به طورکلي عمليات گودبرداري، بايد با ديواره قائم صورت پذيرد، مگر آنکه نوع خاک، حفاري جدار گود به صورت شيبدار را، اجتناب ناپذير سازد . در اينصورت بايد عمليات حفاري و شيب جدار گود با تأييد قبلي دستگاه نظارت، تعيين و برا ي انجام کار به پيمانکار ابلاغ شود. پي کني و گودبرداري در محلهايي که در آن پي سازي پيش بيني شده، در صورت تأييد دستگاه نظارت مي تواند طوري صورت گيرد که تا حد امکان به قالب بندي نياز نبوده و بتوان از جبهه خاکبرداري شده با استفاده از پلاستيک يا روشهاي مشابه تأ ييد شده استفاده نمود . درصورتي که نتوان از جبهه خاکبرداري شده براي اجراي کارهاي بتني استفاده نمود و بستن قالب اجتناب ناپذير باشد، مي توان با تأييد دستگاه نظارت به ميزان مورد نياز و حداکثر تا ۷۰ سانتيمتر در پايين ترين نقطه به ابعاد پي کني اضافه نمود. پي کني و گودبرداري بايد تا رسيدن به بستر مناسب ادامه يابد، مگر آنکه در مشخصات فني خصوصي و نقشه هاي اجرايي يا دستورالعملهاي دستگاه نظارت ترتيب ديگري مقرر شده باشد . به طورکلي بايد مصالح نامناسب و سست با مصالح مناسب و تأييد شده جايگزين شود. در صورتي که اتفاقاً قسمتي از کف گودبرداري شده، سنگي و قسمتي ديگر خاکي باشد، براي استقرار سازه بايد بستر مناسب ساخته شود . در چنين مواردي پيمانکار موظف است مراتب را کتباً براي کسب تکليف به دستگاه نظارت منعکس نمايد . چنانچه عمليات گودبرداري با ماشين انجام شود، گودبرداري بايد تا ۱۵ سا نتيمتري رقوم نهايي و ۱۵ سانتيمتر اخير با دست برداشته و طبق رقوم و شيبهاي داده شده در نقشه هاي اجرايي، تنظيم و رگلاژشود به طورکليمحلهاي پي کني، بايد از نفوذ آب برف، يخ يا پر شدن با هرگونه مصالح و ضايعات مصون بماند . به منظور ، جلوگيري از نفوذ آب، بسته به مورد بايد از روشهاي متداول، نظير احداث ديوار آب بند پلاستيک سپرکوبي ، انحراف مسير آب زهکشي، پمپاژ و غيره استفاده نمود . ترتيب و روش اجراي کار، بايد قبل از اجرا به تأييد دستگاه نظارت رسيده باشد. خاکبرداري در زمينهاي لجني زمينهاي لجني و آبدار، خاکهاي اشباع شده از آب و حاوي مواد آلي بوده که تحمل وزن ساختمان را نداشته و در اثر بارگذاري گسيخته مي شوند. وجود لجن در محلهاي خاکبرداري، مانعي براي اجراي کار به شمار آمده و باعث فرورفتن تجهي زات، از کار افتادن آنها و نهايتاً تأخير در اجراي بموقع عمليات و کاهش بازده کار مي باشد . از اين رو پيمانکار بايد قبل از اجراي عمليات، تدابير لازم را براي انتخاب نوع و تعداد ماشين آلات و روش کار به عمل آورده و پس از تأييد دستگاه نظارت اقدام به شروع عمليات نم ايد. در زمينهاي لجني، بايد حتي الامکان از ماشين آلات کوچک، سبک و با سطح اتکاي زياد استفاده شود تا عمليات با سهولت بيشتر انجام شده و اشکالي پيش نيايد .
نظر به اينکه حفاري در لجن و حمل مواد، کاري مشکل و غير اقتصادي است، در مواردي که عمق و حجم لجن زياد باشد، پ يمانکار بايد بر اساس دستورات دستگاه نظارت ابتدا با روشهاي مورد تأييد نسبت به پايدار ساختن لجن از طريق خشک کردن محل، عمل نموده و پس از آن اقدام به عمليات خاکبرداري نمايد. لجنهاي حاصل از گودبرداري و خاکبرداري، بايد حتي الامکان در محلهاي اطراف کارگاه به مصارف زراعي برسد، به هر حال محل تخليه لجن در نزديک ترين مکان ممکن، توسط دستگاه نظارت، تعيين و به پيمانکار ابلاغ مي شود. خاکبرداري در زمينهاي سنگي خاکبرداري در زمينهاي سنگي بايد بر اساس نقشه هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت تا رقومهاي خواسته شده و ا بعاد مورد نظر انجام شود . پيمانکار موظف است به هنگام عمليات خاکبرداري و حفاري در سنگ، مراقبتها و تدابير لازم را به عمل آورد تا حتي الامکان ابعاد و رقومهاي حفاري شده مطابق مندرجات نقشه و دستورالعملهاي کارگاهي باشد، چنانچه در حالات خاص عمليات سنگ برداري اضافي اجتناب ناپذير باشد، کارهاي اضافي بايد جداگانه صورتمجلس شده و به تأييد کارفرما برسد . عمليات در مناطق سنگي بايد به نحوي انجام شود که بافتهاي سنگي در زير خطوط تراز تعيين شده، براي ادامه عمليات ساختماني دست نخورده باقي مانده و در بهترين و مناسب ترين حالت ممکن حفظشود. يکي از روشهاي تخريب سنگها استفاده از مواد منبسط شونده است که با تأييد دستگاه نظارت مي تواند مورد استفاده قرارگيرد. استفاده از مواد ناريه در حفاري مناطق سنگي، بايد با تأييد قبلي دستگاه نظارت صورت گيرد . حمل و انبار کردن مواد منفجره، بايد طبق قوانين و مقررات انجام شود . نگهداري و انبار کردن اين مواد بايد با اطلاع و زير نظر مقامات ذي صلاح بوده و مصرف اين مواد، بايد با اطلاع قبلي مقامات ذي صلاح باشد . تخريب با استفاده از مواد منفجره در فاصله اي کمتر از يکصد متر از ساختمانهاي ساخته شده يا نيمه تمام و اماک ن مسکوني به هيچ وجه مجاز نيست . پيمانکار بايد حداقل يک ساعت قبل از اجراي عمليات دستگاه نظارت را از محل و وسعت انفجار مطلع نمايد .
در صورت وسيع بودن دامنه انفجار و محل کار، پيمانکار مسئول برقراري سيستم خبري مطمئن براي اعلام قبلي به کليه کارکنان در منطقه انفجا ر مي باشد. عمليات چال زني، ميزان خرج و نحوه اجراي کار، بايد چنان باشد که خاکبرداري حاصله طبق خطوط و شيبهاي مشخص شده در نقشه ها و دستورالعملها صورت گرفته و حداقل خرابي به قسمتهاي باقيمانده وارد آيد . موافقت دستگاه نظارت با روش اجراي کار، رافع مسئوليت پيمانکا ر نبوده و پيمانکار در هر مورد مسئول عواقب سوء احتمالي حاصل از انفجار خواهد بود و چنانچه عمليات انفجاري باعث تخريب اضافي يا احتمالاً سست شدن بستر گردد، پيمانکار بايد به هزينه خود محل کار را تا رقومهاي خواسته شده مطابق دستور دستگاه نظارت، بازسازي و ترميم نمايد. چنانچه روي بسترهاي سنگي پي سازي انجام مي شود، اين بستر بايد عاري از هرگونه مصالح سست و جدا شونده بوده و سطح کار قبلاً صاف شده باشد . شکافها و ناهمواريهايي که احتمالاً در بسترهاي سنگي ايجاد شده اند، بايد قبل از عمليات پي سازي مطابق دستور دستگاه نظارت با بتن و ملات، پر و تسطيح شوند. حفاظت بدنه پي ها و گودها حفاظت بدنه پي ساختمانها، زيرزمينها و ترانشه ها عبارتست از قراردادن و بستن حائلهاي موقت به منظور جلوگيري از ريزشهاي احتمالي و تأمين ايمني کامل به هنگام عمليات ساختماني، جزئيات اجرايي حفاظت بدنه پ يها و گودها، بايد قبل از اجرا به تأييد دستگاه نظارت برسد. شکل و نوع حفاظت بدنه به عوامل مختلفي نظير جنس خاک، عمق گودبرداري، ارتعاشات ايجاد شده در محل گود در اثر شرايط ترافيکي اطراف، مدت زمان تداوم عمليات، وجود آبهاي زيرزميني و غيره خواهد داشت . با توجه به ع وامل ياد شده استفاده از سپر، حايلهاي نگهدارنده ۱ و پشت بند توصيه مي شود . جزئيات اجرايي و روش انتخاب شده، بايد قبلاً به تأييد دستگاه نظارت برسد .
در صورت وجود آب زيرزميني، پايه ها بايد به طور کامل به يکديگر قفل و بست شده و براي کنترل آب زيرزميني و سهولت اجراي عمليات، پمپاژ آب با مراقبت و دقت صورت گيرد . در صورت وجود آب زياد، براي پايين انداختن سطح آب زيرزميني، بايد از روشهاي ديواره آب بند، سيستم پمپاژ و ديگر روشهاي مورد تأييد استفاده نمود. در زمينهاي ريزشي و به هنگام عمليات، پيمانکار مسئول حفظ ايمني کارگران بود ه و بايد در مهاربنديها و نصب وادارها نهايت دقت را به عمل آورد و قفل و بستهاي کامل را تأمين نمايد . در مواردي که قرار است کارگران درون ترانشه يا گود کار کنند، بايد بازرسيهاي زير انجام شود: الف: حداقل روزي يک بار در صورتي که پرسنل به طور مرتب درون ترانشه کار مي کنند. ب: پس از هر ريزش غير منتظره مصالح به داخل ترانشه. به طورکلي اجراي چوب بست در ترانشه ها يا گودها، بايد با تأييد قبلي دستگاه نظارت صورت پذيرد . در صورت ريزشي بودن زمين اگر جاي کافي وجود داشته باشد، حفاري به صورت شيبدار با نظر دستگاه نظارت انجام خواهد شد.